W wielu artykułach dotyczących obrony koniecznej możemy spotkać się z terminem „stan wyższej konieczności”. Co on właściwie oznacza? Warto to wiedzieć, aby w przypadku niebezpiecznej sytuacji nie narazić się na przykre konsekwencje prawne.
Stan wyższej konieczności jest wtedy, gdy dochodzi do konfliktu interesów i należy dokonać wyboru pomiędzy dobrami prawnymi. Jest to termin stosowany w prawie karnym i cywilnym, często pojawia się w temacie obrony koniecznej. Polega na ratowaniu jednego dobra poprzez poświęcenie inego. Aby takie działanie było zgodne z prawem, dobro ratowane powinno przedstawiać wyższą wartość niż poświęcane.

Elementy stanu wyższej konieczności

Stan wyższej konieczności występuje wtedy, gdy przed niebezpieczeństwem nie można obronić się w żaden inny sposób. Artykuł 26. Kodeksu karnego wymienia elementy stanu wyższej konieczności. Zagrożenie musi być:

• rzeczywiste – zachodzi w faktycznie obiektywnej rzeczywistości, czyli nie jest niczyim urojeniem;
• bezpośrednie – stwarza natychmiastowe zagrożenie, czyli np. włamywacz chcący wybić szybę zostaje złapany na gorącym uczynku;
• skierowane przeciwko dobru prawnie chronionemu, którym jest zarówno człowiek, jak i zwierzę, pomnik, wystawa sklepowa itd…
• pochodzące od człowieka, od zwierzęcia lub poprzez działanie sił naturalnych.

Działanie podjęte w celu ratowania musi być:

• jedynym wyjściem – zgodnie z zasadą subsydiarności dla osoby ratującej nie może być alternatywnego rozwiązania,
• zgodne z zasadą proporcjonalności – ratowane dobro musi przedstawiać wyższą wartość niż dobro poświęcone.

Sądowy wymiar kary

Sąd może łagodnie potraktować sprawcę przekroczenia granicy stanu wyższej konieczności. Wymierzona kara może być złagodzona, może też całkowicie odstąpić od jej wymierzenia. Wyjątkiem jest sytuacja, w której na sprawcy ciąży szczególny obowiązek chronienia dobra z narażeniem własnego dobra włącznie. Obowiązek chronienia dobra z narażeniem własnego życia musi być zapisany w umowie lub uregulowany w ustawie. Jeśli istnieje rzeczywiste zagrożenie dla dwóch lub więcej dóbr prawnych, których nie można uratować równocześnie, zobowiązany powinien ratować jedno, które ma wyższą wartość.

Prawo cywilne

W prawie cywilnym stan wyższej konieczności został uregulowany w art. 424 k.c.: „Kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierzę w celu odwrócenia od siebie lub innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę, jeżeli niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro naruszone.”
Stanem wyższej konieczności może być np. atak bardzo agresywnego psa. Jeżeli pies atakuje i rani bezbronnego człowieka, a osoba, która może ochronić przed poważniejszymi ranami krwawiacą już ofiarę, decyduje się na obezwładnienie zwierzęcia poprzez np. silne uderzenie go, nie mając innego wyjścia, nie powinna odpowiadać za szkodę, bo działała w obronie czyjegoś zdrowia lub życia.